nafld

Het belang van voeding bij inflammatoire darmziekten

De ziekte van Crohn en colitis ulcerosa zijn twee darmaandoeningen die behoren tot de inflammatoire darmziekten (IBD). Het zijn auto-immuunziektes waarbij het afweersysteem zich richt tegen lichaamseigen darmcellen en daardoor een ontstekingsreactie ontstaat in de darmen. Bij colitis ulcerosa is deze ontsteking beperkt tot de dikke darm en de endeldarm, maar bij de ziekte van Crohn kan het in het hele maag-darm kanaal optreden. Bij IBD wisselen periodes van opvlammingen en remissies (stabiele ziekte) elkaar af. Er bestaan verschillende medicijnen die gegeven kunnen worden tijdens een opvlamming en/of als onderhoudsmedicatie. Soms is een operatie noodzakelijk, zoals het verwijderen van een stuk darm. Daarnaast speelt voeding een grote rol in de behandeling en kunnen andere leefstijlinterventies ook van belang zijn.

Mensen met IBD zijn relatief vaak ondervoed, zowel tijdens een opvlamming van de ziekte als in remissie. Ondervoeding is een breed begrip en omvat niet alleen ondergewicht. Iemand met obesitas kan bijvoorbeeld ook ondervoed zijn als hij/zij te weinig eiwitten binnenkrijgt. Ondervoeding betekent dat er te weinig energie en/of voedingsstoffen aanwezig zijn in het lichaam om gezond te blijven. Dit kan allerlei gevolgen hebben, zoals een verhoogd risico op ziek zijn en op complicaties na een operatie, verminderd fysiek en cognitief functioneren, langere ziekenhuisopname en hogere zorgkosten.

Bij IBD kan ondervoeding veroorzaakt worden door verschillende factoren of een samenspel hiervan. Deze factoren zijn: verminderde voedingsinname, verminderde opname van voeding in de darm, eiwitverlies in de ontlasting en een verhoogde energiebehoefte door ontstekingsprocessen in het lichaam. Ondervoeding heeft invloed op ontstekingsprocessen in het lichaam en op de werking van een behandeling. Als iemand een operatie moet ondergaan en er sprake is van ondervoeding, dan is het risico op complicaties na de operatie hoger. Voedingsadviezen zorgen voor betere uitkomsten na een operatie, minder risico op complicaties, verbeterde kwaliteit van leven en sneller herstel na een operatie. Ook lijkt het erop dat het verbeteren van de voedingsstatus een betere werking van de medicatie teweegbrengt, maar meer onderzoek is nodig om dit te bevestigen.

“Voedingsadviezen zorgen voor betere uitkomsten na een operatie, minder risico op complicaties, verbeterde kwaliteit van leven en sneller herstel na een operatie.”

Eiwitondervoeding

Bij een chronische ontsteking worden in het lichaam bepaalde signaalstofjes (TNF, IL-6, IL-1) aangemaakt. Deze signaalstofjes hebben veel verschillende effecten op het lichaam, waaronder het remmen van de eetlust en het verhogen van de spierafbraak. Dit heeft vaak als gevolg dat er een te laag aanbod is aan eiwitten in het lichaam, ook wel eiwitondervoeding genoemd. Dit komt vaak voor bij IBD, maar de precieze cijfers lopen erg uiteen doordat er geen duidelijke definitie is van eiwitondervoeding en screeningstools van elkaar verschillen.

Naast eiwitondervoeding kan er ook sprake zijn van sarcopenie. Bij sarcopenie is de massa en de kracht van de spieren verminderd en dit is onafhankelijk van gewicht of BMI. Sarcopenie kan dus ook voorkomen bij mensen met een normaal gewicht of met overgewicht. Uit onderzoek is gebleken dat er sprake is van sarcopenie bij 42% van de mensen met IBD. Als gevolg hiervan is er een hoger risico op complicaties na een operatie en zijn bepaalde medicijnen sneller uitgewerkt.

Vitamine- en/of mineralentekort

Een vitamine- en/of mineralentekort komt ook vaak voor bij mensen met IBD, maar dit is afhankelijk van de ziekteactiviteit, het dieet en eventuele supplementen die genomen worden. In Europa blijkt dat 62-71% van de mensen met IBD een tekort heeft aan vitamine D. Vandaar dat deze vitamine standaard gecontroleerd en gesuppleerd wordt. Andere vitaminen en/of mineralen worden regelmatig in het bloed gecontroleerd en gesuppleerd als dat nodig is.

Hoe komt het eigenlijk dat ondervoeding zo vaak voorkomt bij IBD? Dat is een complex mechanisme wat nog niet geheel in kaart is gebracht maar waarin ontsteking, ondervoeding en het darmmicrobioom gezamenlijk bij zijn betrokken. Drie onderdelen van dit complexe mechanisme zijn nu bekend. Het eerste onderdeel is het effect van de signaalstofjes die vrijkomen bij ontsteking en bij ondervoeding. TNF is een voorbeeld van een signaalstofje dat vrijkomt bij chronische ontsteking. Dit stofje kan het zenuwstelsel binnendringen en kan dan via de darm-hersenas invloed hebben op de voedingsstatus van het lichaam. Een verhoogd TNF kan ook veroorzaakt worden door ondervoeding wat de ontsteking weer kan verergeren en zo ontstaat een vicieuze cirkel. Andere signaalstofjes kunnen anabole hormonen (die stimuleren spieropbouw) remmen wat zorgt voor een verhoogde eiwitafbraak en verminderde spieropbouw en dit kan leiden tot sarcopenie. Een ander onderdeel dat een belangrijke rol speelt zijn de barrièrefuncties in het lichaam. Een verminderd aanbod aan voedingstoffen bij ondervoeding kan leiden tot te veel vocht in de darmwand, een verhoogde doorlaatbaarheid van de darm, vertraagde wondheling en een verminderde werking van het afweersysteem tegen slechte bacteriën. Dit heeft een negatief effect op de darmwerking en de ontsteking in de darm. Als laatst wordt het mechanisme ook deels verklaard door het darmmicrobioom. De samenstelling van het darmmicrobioom is veranderd bij mensen met IBD met een verminderd aantal goede bacteriën (zoals Faecalibacterium prausnitzii en Roseburia hominis). Dit leidt tot een verminderde darmfunctie, verhoogde doorlaatbaarheid van de darm en activatie van ontstekingsprocessen. Bij ondervoeding is de samenstelling van het darmmicrobioom ook veranderd waarbij de slechte bacteriën overheersen en dit leidt tot het stimuleren van ontsteking in zowel de darm als het hele lichaam. Bepaalde diëten en poeptransplantatie laten positieve resultaten zien, maar meer onderzoek hiernaar is nodig.

“Het is duidelijk dat ondervoeding een grote rol speelt bij IBD. Een gebalanceerd voedingspatroon is nodig om ondervoeding te voorkomen of te corrigeren.”

Het is duidelijk dat ondervoeding een grote rol speelt bij IBD. Een gebalanceerd voedingspatroon is nodig om ondervoeding te voorkomen of te corrigeren. Hierbij is het van belang om niet alleen te kijken naar de hoeveelheid calorieën in een product, maar juist op de inhoud van het product. Een dagelijkse eiwitinname van 1.2-1.5 gram per kilogram lichaamsgewicht wordt geadviseerd bij IBD. Een aantal onderzoeken hebben laten zien dat sommige diëten een gunstig effect hebben op de ontstekingsprocessen en op het darmmicrobioom, maar harde uitspraken kunnen hier niet over worden gedaan. Wel is duidelijk dat sterk bewerkt voedsel (met veel verzadigde vetten, omega-6 vetzuren, zoetstoffen en toevoegingen) een verhoogd risico geeft op het ontwikkelen van IBD. Vezels en fruit lijken juist het risico op IBD en ziekte-opvlamming te verminderen. Daarnaast zijn groene bladgroenten en producten met omega-3 vetzuren geassocieerd met lagere ontstekingswaarden in het bloed en de ontlasting bij mensen met IBD.

Al met al blijkt ondervoeding veel voor te komen bij mensen met IBD. Zodra er sprake is van ondervoeding wordt er een vicieuze cirkel in gang gezet waarbij ondervoeding een stimulatie is voor ontstekingsprocessen en ontstekingsreacties ervoor kunnen zorgen dat de ondervoeding verergert. Beide hebben een negatief effect op de samenstelling van het microbioom wat weer leidt tot verergering van onstekingsprocessen. Ondervoeding is niet altijd vanaf de buitenkant te zien, dus screening op ondervoeding is essentieel. Het optimaliseren van de voedingsstatus met voedingsadviezen en eventueel begeleiding van een diëtist is belangrijk in elke ziektefase om ondervoeding te voorkomen of te corrigeren en daarmee de ziekte onder controle te houden.

Bron: Massironi S, Viganò C, Palermo A, Pirola L, Mulinacci G, Allocca M, Peyrin-Biroulet L, Danese S. Inflammation and malnutrition in inflammatory bowel disease. Lancet Gastroenterol Hepatol. 2023 Jun;8(6):579-590. doi: 10.1016/S2468-1253(23)00011-0. Epub 2023 Mar 15. PMID: 36933563.

Lees ook: