DARM EN BREIN

Er zijn steeds meer aanwijzingen dat er een directe relatie bestaat tussen de conditie van de darmen en de hersenen. Zo merkt u dat wanneer u stress ondervindt, ook vaak last heb van uw buik. De oorzaken en fysiologische processen die ten grondslag liggen aan het Prikkelbare darmsyndroom (PDS) zijn lang een groot raadsel geweest. De laatste jaren is onze kennis hieromtrent enorm toegenomen, vooral ook door toegenomen begrip voor dat wat we de “hersen-darm as” noemen. Deze term duidt aan dat de darm en brein voortdurend en tweezijdig met elkaar communiceren. Het vinden van mogelijkheden om deze communicatie te verbeteren is waarschijnlijk de sleutel tot nieuwe succesvolle behandelingen van PDS.

De hersenen als pianist

De communicatie tussen de darm en de hersenen vindt onbewust plaats doordat het autonome zenuwstelsel de hersenen verbindt met het eigen zenuwstelsel van de darm, het zogenaamde “enterische zenuwstelsel”. Signalen worden zowel vanuit de darm “naar boven” verzonden, daarnaast sturen de hersenen ook signalen naar de darm. Dit kan vergeleken worden met het samenspel tussen een pianist (de hersenen) en de piano (de darm). De muziek kan worden vergeleken met de darmfunctie. Wanneer een getalenteerde pianist speelt op een uitstekend instrument, maar wordt gestoord door ander geluid, dan is de muziek niet van hoge kwaliteit ondanks de oorspronkelijk goede voorwaarden. Dat betekent dat er geen structurele stoornis van de hersenen ofwel de darmen ten grondslag hoeft te liggen aan een communicatiestoornis.

Het Prikkelbare darmsyndroom – PDS

Het is niet gemakkelijk antwoord te geven op de vraag welke stoornis in communicatie tussen de darm en de hersenen optreedt bij PDS, omdat PDS een enorm heterogeen syndroom is. Op dit moment worden de diagnostische criteria nog steeds bepaald door de symptomen en niet door de onderliggende oorzaak of fysiologische processen. Er zijn theoretisch verschillende communicatiestoornissen mogelijk; de darmen sturen sterkere signalen dan normaal, de signalen worden versterkt op weg naar of in de hersenen, de hersenen sturen krachtiger of verkeerde signalen naar de darm, ofwel de darmen ontvangen de signalen niet op de juiste manier. Het enterische zenuwstelsel speelt in dit kader een belangrijke rol. Indien de zenuwcellen van dit netwerk overmatig worden geprikkeld, bijvoorbeeld door oxidatieve stress of ontsteking, dan zou dit tot PDS kunnen leiden.

Serotonine speelt een sleutelrol

De signaalsubstantie serotonine, welke zich voor meer dan 90% in de darm bevindt en verder met name in de hersenen, speelt een zeer belangrijke rol bij de regulatie van de signaaloverdracht tussen darmen en hersenen. Een veranderde activiteit van serotonine kan daarom stoornissen veroorzaken zowel in de darm- als in de hersenfunctie. Dit verklaart ook het verband tussen psychische problemen (bijvoorbeeld depressie en paniekstoornis) en darmklachten. Het is helaas moeilijk om de activiteit van serotonine positief te beïnvloeden door voedingsveranderingen. Geneesmiddelen die de activiteit van serotonine verhogen, zoals veel soorten antidepressiva bijvoorbeeld, blijken ook werkzaam te kunnen zijn bij PDS. Maar door het bijwerkingenprofiel komt toepassing van deze medicijnen niet in aanmerking voor de algemene populatie met PDS. Zelfs alle nieuwe medicijnen die specifiek voor de behandeling van PDS zijn ontwikkeld, hebben door ernstige bijwerkingen geen registratie gekregen.

Verbetering van de barrièrefunctie

Er zijn alternatieve strategieën om de signaaloverdracht tussen darm en hersenen positief te beïnvloeden. Omdat de darmbacteriën een sterke wisselwerking hebben met het slijmvlies van de darm, kunnen deze bacteriën de darmfunctie sterk beïnvloeden. De darmbacteriën hebben onder andere een grote invloed op de integriteit van het darmslijmvlies en de barrièrefunctie, wat belangrijke onderdelen van het immuunsysteem zijn. Het immuunsysteem van de darm moet in prima “conditie” worden gehouden en goed “zijn afgesteld”, zodat niet alleen de darm maar ook het gehele lichaam geen negatieve gevolgen ondervindt van de bacteriën en andere substanties waaraan de darm continu wordt blootgesteld. Recent wetenschappelijk onderzoek geeft aan dat bepaalde probiotische bacteriën in staat zijn om de barrièrefunctie van het darmslijmvlies te verbeteren. Op deze manier kunnen zij bijdragen aan het beschermen van het enterische zenuwstelsel tegen irritatie en schade, wat positieve consequenties heeft voor de signaaloverdracht tussen darm en hersenen.

Stress

Er zijn vele mogelijke manieren waarop probiotische bacteriën kunnen bijdragen aan de behandeling van PDS. Theoretisch kan men aannemen dat alle effecten, die direct of indirect de gezondheid van het darmslijmvlies positief beïnvloeden, ook positief uitwerken op het signaalsysteem binnen de “hersen-darm as”. Bepaalde darmbacteriën produceren korteketenvetzuren, zoals boterzuur, die van groot belang zijn voor de gezondheid van het darmslijmvlies. Er zijn ook aanwijzingen dat bepaalde probiotische bacteriën de signaaloverdracht tussen darm en hersenen kunnen beïnvloeden door de productie van opoïd- en cannaboïdachtige substanties. De darmbacteriën bepalen ook mede de activiteit van zogenaamde proteaseremmers, die de darm beschermen tegen stoffen als tryptase en histamine die vrijkomen bij verschillende vormen van stress.

Probiotica versus geneesmiddelen

Men dient zich de belangrijke vraag te stellen of de bovengenoemde mechanismen alleen maar van hypothetische aard zijn of ook consequenties kunnen hebben in de dagelijkse praktijk. Is het realistisch om te veronderstellen dat probiotische producten kunnen concurreren met geneesmiddelen bij de behandeling van PDS?

Allereerst moet men zich hierbij realiseren dat probiotische behandeling sterk verschilt van de gebruikelijke therapie met medicijnen. Farmaceutische substanties hebben vaak één – maar zeer sterk – biologisch effect. Dit houdt in dat de gewenste effecten vaak gepaard gaan met ongewenste meer of minder ernstige bijwerkingen. Bij substanties in de voeding, inclusief probiotische bacteriën, betreft het zelden zulke sterke positieve effecten als bij geneesmiddelen. Daarvoor in de plaats gaat het om meerdere zwakkere biologische effecten, echter zonder ernstige bijwerkingen. Om nu, vanuit een klinisch perspectief, probiotica en andere voedingscomponenten een interessante rol te kunnen laten spelen is het een vereiste dat die vele zwakkere effecten in elkaar passen en samen tot een belangrijk biologisch effect leiden dat klinisch van belang is. Dat dit tot de reële mogelijkheden behoort, is recent gebleken door interventiestudies met probiotica bij PDS. Onder voorwaarde dat zulke effecten in meerdere studies kunnen worden aangetoond, zijn er goede mogelijkheden dat bepaalde combinaties van probiotische bacteriën de concurrentie aankunnen met medicijnen en dat zonder de nadelige bijwerkingen. ewb

Blijf op de hoogte van de nieuwste ontwikkelingen rondom de darm en brein >