Bo Konings

Ziekte van Parkinson en de darmen

– Masterstudent geneeskunde Bo Konings van de KU Leuven –

Je buikgevoel. De fysieke sensaties in je lichaam die je directe feedback geven of je al dan niet een goede beslissing hebt gemaakt. Eigenlijk is dit een alledaags voorbeeld van de complexe interactie tussen onze hersenen en het zenuwstelsel in onze darmen – ook wel ons tweede brein genoemd. Ons maagdarmstelsel lijkt een grotere impact te hebben op onze hersenen dan we voorheen dachten. Meer nog, recent onderzoek toont aan dat het direct betrokken lijkt te zijn bij de ontwikkeling van neurologische aandoeningen – met name de ziekte van Parkinson.

De weerslag van Parkinson op de darmen

Dat de ziekte van Parkinson een weerslag heeft op de darmen is niets nieuw. De eerste die dit beschreef was James Parkinson zelf in zijn essay van the shaking palsy in 1817, waarin hij beschreef dat de darmen van zijn patiënten “geneesmiddelen met aanzienlijke kracht” vereisten [1]. Bijna alle patiënten die leiden aan Parkinson ontwikkelen inderdaad storende maagdarmklachten, veroorzaakt door veranderingen in de functie van het zenuwstelsel en samenstelling van het microbioom. Stoornissen zoals vertraagde maaglediging en constipatie, alsook de aanwezigheid van bepaalde bacteriële stammen, verhinderen de opname van anti-Parkinson medicatie en interfereren zo met de controle van de ziekte [2]. Kleine studies tonen veelbelovend aan dat een stoelgangstransplantatie effectief kan zijn in het verminderen van de gastro-intestinale én motorische klachten bij Parkinson, wat vraagt voor bevestiging in grootschalige studies [3].

Nood aan een vroege diagnose

De uitspraak “we gebruiken slechts 10% van onze hersenen” heeft wellicht iedereen al eens horen vallen. Ondanks het feit dat dit grotendeels achterhaald is, belicht het wel een opmerkelijke eigenschap van onze hersenen – de functionele reservecapaciteit. Typische symptomen van Parkinson ontstaan namelijk pas wanneer een zeer groot deel van de dopamine-producerende neuronen uit de substantia nigra (de regio die onze bewegingen coördineert) reeds afgestorven zijn [4]. Bij het ontstaan van deze motorische symptomen – rusttremor, stijfheid van de spieren, instabiele gang – is de schade dus al ver gevorderd en lopen we vervolgens met onze huidige therapieën achter de feiten aan. Het grote doel is het vermijden van deze schade, en daarvoor is een grondige kennis van de vroege stadia van de ziekte noodzakelijk.

De Braak hypothese

En hier komt de Gut-Brain Axis in het spel. Aangezien onze darminhoud deel uitmaakt van het uitwendig milieu, is onze darmwand een essentiële barrière tegen blootstellingen van buitenaf. In 2003 stelde de Duitse onderzoeker Heiko Braak voor het eerst voor dat een – voorlopig onbekende – blootstelling in staat zou zijn om via de darmwand toegang te krijgen tot het zenuwstelsel in de darmen, om zich vervolgens te verspreiden naar de hersenen om daar de ziekte van Parkinson te veroorzaken [5]. Sinds deze publicatie is er sterk experimenteel bewijs geleverd om deze hypothese te ondersteunen. Het verkeerd gevouwen eiwit dat de oorzaak is voor het verlies aan zenuwcellen bij Parkinson, alpha-synucleïne, is in grote hoeveelheden gevonden in de darmen van patiënten in een vroege fase van de ziekte [6]. Experimenten op muizen hebben aangetoond dat dit eiwit zich via het zenuwstelsel kan verspreiden naar de hersenen om vervolgens een beeld van Parkinson te veroorzaken [7].

“Het verkeerd gevouwen eiwit dat de oorzaak is voor het verlies aan zenuwcellen bij Parkinson, alpha-synucleïne, is in grote hoeveelheden gevonden in de darmen van patiënten in een vroege fase van de ziekte.”

Klinisch bewijs

In een recente studie, gepubliceerd in het medisch tijdschrift Gut, toonden we voor het eerst grootschalig aan, in samenwerking met onderzoekers in Mayo Clinic en The Johns Hopkins Hospital, dat er ook klinisch waarneembare maagdarmklachten zijn die de diagnose van Parkinson specifiek vooraf kunnen gaan [8]. Deze klachten zijn slikproblemen, gastroparese (een vertraagde maaglediging), prikkelbare darmsyndroom (zonder diarree), en constipatie.

“In een recente studie […] toonden we voor het eerst grootschalig aan […] dat er ook klinisch waarneembare maagdarmklachten zijn die de diagnose van Parkinson specifiek vooraf kunnen gaan.”

Implicaties

Wat betekent dit alles nu? Niets minder dan een potentieel fundamentele verandering in onze aanpak van deze ziekte. Als de ziekte van Parkinson inderdaad in de darmen ontstaat, zelfs in een deel van de patiënten, zou dit vroegtijdige detectie en behandeling mogelijk maken, bijvoorbeeld met biopsies tijdens routine procedures zoals endoscopieën. Maar minstens even belangrijk: wat betekent dit niet? Wat dit zeker niet impliceert is dat mensen met deze klachten zich zorgen moeten maken over het ontwikkelen van Parkinson. De overgrote meerderheid van de mensen met deze klachten zal namelijk nooit Parkinson ontwikkelen. Deze studie is daarom geen reden tot paniek, maar geeft ons wel inzicht in het ontstaan van de ziekte.

Zorg dragen voor de darmen is zorg dragen voor de hersenen

De gastro-intestinale uitingen van de ziekte van Parkinson verdienen meer aandacht in de kliniek om de behandeling, en zo ook de levenskwaliteit van deze patiënten te bevorderen. En wat kunnen we allen zelf doen? Deze studie is – met het risico om in de herhaling te vallen – het zoveelste bewijs dat we door zorg te dragen voor onze darmen, zorg dragen voor onze hersenen.

Bronnen:

  1. Parkinson, J., An essay on the shaking palsy. 1817. J Neuropsychiatry Clin Neurosci, 2002. 14(2): p. 223-36; discussion 222.
  2. Cirstea, M.S., et al., A novel pathway of levodopa metabolism by commensal Bifidobacteria. Scientific Reports, 2023. 13(1): p. 1915
  3. DuPont, H.L., et al., Fecal microbiota transplantation in Parkinson’s disease-A randomized repeat-dose, placebo-controlled clinical pilot study. Front Neurol, 2023. 14: p. 1104759.
  4. Cheng, H.C., C.M. Ulane, and R.E. Burke, Clinical progression in Parkinson disease and the neurobiology of axons. Ann Neurol, 2010. 67(6): p. 715-25.
  5. Braak, H., et al., Idiopathic Parkinson’s disease: possible routes by which vulnerable neuronal types may be subject to neuroinvasion by an unknown pathogen. J Neural Transm (Vienna), 2003. 110(5): p. 517-36.
  6. Shannon, K.M., et al., Alpha-synuclein in colonic submucosa in early untreated Parkinson’s disease. Mov Disord, 2012. 27(6): p. 709-15.
  7. Kim, S., et al., Transneuronal Propagation of Pathologic α-Synuclein from the Gut to the Brain Models Parkinson’s Disease. Neuron, 2019. 103(4): p. 627-641.e7.
  8. Konings, B., et al., Gastrointestinal syndromes preceding a diagnosis of Parkinson’s disease: testing Braak’s hypothesis using a nationwide database for comparison with Alzheimer’s disease and cerebrovascular diseases. Gut, 2023. 72(11): p. 2103-2111.

Lees ook: