De veelbelovende wetenschap van onze darmbacteriën
DE VEELBELOVENDE WETENSCHAP VAN ONZE DARMBACTERIËN
– Guido Bakker, arts –
Guido Bakker, arts-onderzoeker in de onderzoeksgroep van prof. Max Nieuwdorp, AMC. Zijn onderzoek richt zich op de rol van darmbacteriën bij het ontstaan van overgewicht en diabetes mellitus type 2.
In de afgelopen jaren is de aandacht voor de microbiota, de bacteriën die zich in en op ons lichaam huisvesten, toegenomen. Disbalans in deze microbiota draagt mogelijk bij aan het ontstaan van ziekten. Langzaamaan ontrafelen we deze relatie, waardoor het mogelijk is de gehele microbiota van een persoon in kaart te brengen en hopelijk in de toekomst therapie op maat aan kunnen aanbieden.
Microbioom, wat is dat nou eigenlijk?
In onze darmen leven talloze bacteriën: zo’n 100.000.000.000.000. Deze bacteriën gedijen goed in het warme, zuurstofarme milieu waar bovendien regelmatig voedingsstoffen langskomen. De gehele samenstelling van bacteriën in de darmen wordt microbiota of darmflora genoemd. Ook behoren onze bacteriën in de mond, slokdarm en maag leven tot de microbiota. Officieel is het microbioom de genetische samenstelling van de microbiota, oftewel al het DNA van de intestinale bacteriën samen. In de spreektaal wordt microbioom echter gebruikt om de darmflora zelf aan te duiden.
De samenstelling van de microbiota is afhankelijk van vele factoren. Belangrijke factoren die van invloed zijn zijn dieet en antibioticagebruik. Daarnaast is er een genetische component en zelfs de microbiota van mensen met wie je samenwoont beïnvloedt de samenstelling van je darmflora.
Hoewel bacteriën vooral bekendstaan als veroorzakers van ziekten, zijn de bacteriën in onze darm belangrijk voor onze gezondheid. Zo zorgen ze voor het verteren van voedingsvezels, het produceren van vitamines, het verdedigen tegen indringers (bacteriën of virussen die wel schadelijk zijn) en het trainen van ons immuunsysteem. Dat laatste is belangrijk, omdat onze afweer moet leren welke bacteriën onschuldig zijn en dus met rust gelaten moeten worden, en welke (schadelijke) bacteriën uitgeschakeld moeten worden. Bij sommige mensen is het evenwicht van de microbiota verstoord, bijvoorbeeld door chronisch antibioticagebruik. Daardoor zijn deze mensen meer vatbaar voor bepaalde ziekten.
Behandeling op maat aan de hand van ons microbioom, hoe staan we ervoor?
Ondanks dat er ontzettend veel belangrijke ontdekkingen zijn gedaan, bestaan er ook nog gigantisch veel vragen.
Ontlastingstransplantatie wordt bij een specifieke darminfectie met een Clostrium-bacterie, succesvol gebruikt. Voor andere aandoeningen lijkt het echter een minder goede optie. Dat heeft een aantal redenen. Zo werkt een ontlastingstransplantatie slechts kortdurend: na enkele maanden hebben ontvangers hun ‘eigen’ darmflora weer terug. Dit komt waarschijnlijk doordat zij hun eigen eetgewoontes aanhouden. Bovendien is hun immuunsysteem getraind op de ‘oude’ darmflora. Daarnaast is deze darmflora ondanks dat we de darmen spoelen met laxeermiddel bovendien nog aanwezig in de darmen. Bij een darminfectie met Clostridium, waarbij de darmflora aangetast is door antibiotica en helaas niet herstelt door middel van de reguliere behandeling en daardoor continu terugkeert, kan een ontlastingstransplantatie nuttig zijn om de cirkel te doorbreken.
Bij chronische problemen zoals overgewicht en type 2 diabetes helpt een ontlastingstransplantatie helaas (nog) niet. Daarom gebruiken wij ontlastingstransplantatie vooral als onderzoeksmiddel. Door verschillen in specifieke bacteriestammen te relateren aan onze metingen, kunnen we ons richten op een kleiner aantal bacteriën. De uiteindelijke droom is om een behandeling, zoals vaccinatie, gericht op een bepaalde bacterie te kunnen toepassen in patiënten die een hoog risico hebben om diabetes te ontwikkelen. Hoewel diabetes een complexe ziekte is met vele oorzaken, zou het al een enorme winst zijn om de ontwikkeling van de aandoening met een paar jaar uit te kunnen stellen.
Een andere optie is te zoeken naar specifieke bacteriën die juist de gezondheid bevorderen. Deze bacteriën zouden we dan, als probioticum, aan bepaalde patiënten kunnen voorschrijven, wellicht nadat uit ontlastingsonderzoek is gebleken dat hiervan een tekort was. Voordat we zover zijn moet echter nog veel meer onderzoek worden verricht.
Heb je nu al tips om ons microbioom een handje te helpen?
Zoals gezegd is het lastig om aan te tonen welke bacteriën leiden tot ziektes of juist beschermen tegen ziektes. Wel is bekend dat mensen met een gezonde levensstijl over het algemeen een gezonde darmflora hebben. Met name het eten van vezels (die veel te vinden zijn in groente en fruit) lijkt positieve effecten op de darmflora te hebben. Bacteriën die deze vezels omzetten gaan hierdoor groeien en hebben positieve effecten op de stofwisseling. Een gezonde levensstijl leidt dus tot een gezondere darmflora en leidt ook tot een betere algemene gezondheid. Of dat laatste juist komt door de darmbacteriën of dat deze effecten los van elkaar staan, zijn we nu aan het onderzoeken, maar gezond leven kan nooit kwaad!