PDS

Het belang van een goede slaapkwaliteit voor de darmgezondheid

Een goede nachtrust is belangrijk voor veel processen die in het lichaam plaats vinden, ook voor het functioneren van het maagdarmstelstel. De slaapkwaliteit heeft vaak invloed op gezondheidsproblemen en ook kunnen gezondheidsproblemen weer een invloed hebben op de slaapkwaliteit.

De regulatie van slaap

Slaap wordt voornamelijk gereguleerd door de biologische klok in het lichaam. Deze bevindt zich in de hypothalamus in de hersenen. Daglicht beïnvloed de biologische klok en heeft daarom invloed op het slaap-waakritme. Als er licht achter in de ogen op het netvlies valt, dan gaat er via de zenuwen een seintje naar de nucleus suprachiasmaticus, een gebiedje in de hypothalamus. Dit seintje zorgt voor een afname van het slaaphormoon melatonine en daarmee voor alertheid. Het licht van een tv en een smartphone zorgen dus ook voor een afname van melatonine. Dit is de reden waarom het moeilijker is om in slaap te vallen als je kort voor het slapengaan veel tv hebt gekeken of op een smartphone bezig bent geweest. Omgekeerd, wanneer het donker is wordt de productie van melatonine gestimuleerd en dat veroorzaakt slaperigheid.

Het is belangrijk om het slaap-waakritme in stand te houden zodat er geen slaapproblemen ontstaan. Voorbeelden waarbij dit slaapritme verstoord is, zijn bij het werken van onregelmatige diensten en bij een jetlag. Het verstoorde slaapritme kan in beide situaties gepaard gaan met klachten zoals moeheid en concentratieproblemen. De biologische klok is niet alleen verantwoordelijk voor het slaap-waakritme, maar ook voor andere 24-uursritmes in het lichaam zoals de afgifte van het stresshormoon cortisol en de regulatie van de bloeddruk en de lichaamstemperatuur. Daarnaast wordt het slaap-waakritme niet alleen bepaald door de biologische klok. Meerdere factoren hebben hier invloed op, zoals stress, eetgewoonten, slaapkamertemperatuur en omgevingslawaai. Veel onderzoeken laten zien dat een goede nachtrust cruciaal is voor een goede kwaliteit van leven en dat het een belangrijke rol speelt bij verschillende spijsverteringsaandoeningen.

Conclusies trekken uit onderzoek naar de kwaliteit van slaap is echter lastig omdat het vaak gebaseerd is op subjectieve ervaringen (vragenlijsten en dagboeken). Objectieve metingen met een polysomnografie (een slaaponderzoek) worden niet altijd uitgevoerd.

Slaap bij darmproblemen

Uit diverse onderzoeken is gekomen dat slaapproblemen regelmatig voorkomen bij patiënten met het prikkelbare darmsyndroom (PDS) en dat deze slaapproblemen een verergering van de klachten kunnen geven. Dit kwam voornamelijk uit onderzoek waarin patiënten vragenlijsten moesten invullen of een dagboek moesten bijhouden. De slaapproblemen die het meest werden genoemd waren: moeite met in slaap komen, kortere slaaptijd, vaak wakker worden en niet uitgerust wakker worden.

Onderzoek waarbij gebruik is gemaakt van polysomnografie gaf geen eenduidig resultaat over het wel of niet voorkomen van slaapproblemen bij PDS. Ook speelt de slaapkwaliteit een belangrijke rol bij de inflammatoire darmziekten (IBD) waaronder de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa vallen. Bij deze twee darmziekten is er een vicieuze cirkel tussen de cytokines (signaalstofjes) in het bloed en de slaapkwaliteit. Verandering in het dag-nachtritme leidt vaak tot een verhoogde aanmaak van cytokinen in het bloed en deze cytokinen kunnen slaapproblemen uitlokken. De slaapproblemen kunnen de cytokinen in het bloed weer verhogen en zo houden de verhoogde cytokinen en de slaapproblemen elkaar in stand.

Deze vicieuze cirkel lijkt een belangrijke rol te spelen bij de ontwikkeling en bij de opvlammingen van IBD. In de onderzoeken naar de slaapkwaliteit bij IBD zijn de onderzoeken, net als bij PDS, vaak gebaseerd op subjectieve ervaringen. Deze studies laten zien dat slaapproblemen regelmatig voorkomen bij IBD en een invloed hebben op de opvlammingen en de ernst van symptomen. Bij PDS en IBD spelen slaapproblemen dus een belangrijke rol. De focus van de behandeling van beide ziekten ligt op symptoomverlichting en daarmee verbetert vaak ook de slaapkwaliteit. Echter, bij langer bestaande slaapproblemen kunnen patiënten ook angst hebben ontwikkeld om te gaan slapen of kunnen patiënten liggen piekeren voordat ze in slaap vallen. Om dit proces te doorbreken is een veelzijdige aanpak nodig waarbij een arts en psycholoog betrokken zijn.

Bij gastro-oesofageale reflux stroomt het maagzuur terug naar de slokdarm. Dit kan klachten geven zoals brandend maagzuur, pijn achter het borstbeen en zure oprispingen. Onderzoekers hebben aangetoond dat er een wederzijdse relatie is tussen reflux en een slechte slaapkwaliteit. Enerzijds kunnen patiënten ’s nachts wakker worden van de reflux klachten waarbij pijn achter het borstbeen meestal de oorzaak is van het wakker worden. Anderzijds kan een slechte slaapkwaliteit zorgen voor een verergering van de reflux klachten. Dit leidt, net als bij PDS en IBD, tot een vicieuze cirkel.

Uit een onderzoek bij gezonde personen is gekomen dat de slokdarm overgevoelig raakt als iemand een slaaptekort heeft. Een slaaptekort kan er ook voor zorgen dat het maagzuur te lang in de slokdarm blijft en dat heeft waarschijnlijk te maken met een veranderde verhouding van verzadigingshormonen in het bloed (verhoogde ghreline en verlaagde leptine). Deze beide veranderingen kunnen wellicht verklaren waarom een slaaptekort de klachten van gastro-oesofageale reflux kan verergeren.

Nachtelijke reflux kan weer leiden tot andere klachten zoals slaperigheid overdag, snurken, nachtmerries, hoesten, een zere keel en kortademigheid. De nachtelijke klachten kunnen daarom een grote invloed hebben op iemands kwaliteit van leven. Een probleem bij gastro-oesofageale reflux is de zogenoemde stille reflux. Hierbij wordt de patiënt ’s nachts een aantal keer kortdurend wakker van de reflux klachten maar is zich hier niet bewust van. Als dit de enige klacht is en deze kortdurende momenten van wakker worden zorgen voor slaperigheid en verminderd functioneren overdag, dan wordt er vaak niet gedacht aan gastro-oesofageale reflux als oorzaak. De behandeling van reflux bestaat vaak uit medicatie tegen brandend maagzuur. Echter, door de wederzijdse relatie tussen reflux en slaapproblemen zou het wellicht nuttig zijn om de behandeling niet alleen te richten op de refluxklachten, maar te combineren met een behandeling gericht op de slaapproblemen.

Slaapapneu

Een verstoorde slaap komt ook voor bij mensen die last hebben van slaapapneu. Tijdens de slaap worden verschillende slaapfases doorlopen, zoals de REM-slaap (ook wel de droomslaap) of de diepe slaap. Deze slaapfases samen vormen een slaapcyclus en één zo’n cyclus duurt gemiddeld 90 tot 120 minuten. Eén nacht slaap bestaat dus uit ongeveer vijf slaapcycli. Bij mensen met slaapapneu stopt de ademhaling een aantal keer tijdens het slapen en deze ademstops duren minstens tien seconden. Hierdoor komt iemand niet in de fase van de diepe slaap en ontwikkelt daardoor een slaaptekort. Dit slaaptekort kan leiden tot klachten overdag zoals slaperigheid en concentratieproblemen. Lang niet bij iedereen wordt ontdekt dat er sprake is van slaapapneu. Iemand merkt namelijk niet zelf dat de adem stopt tijdens het slapen. De familie speelt daarom een belangrijke rol omdat zij kunnen aangeven of er sprake is van snurken of van ademstops. Om zeker te weten of iemand slaapapneu heeft wordt in het ziekenhuis een polysomnografie gemaakt. Uit onderzoek is gekomen dat er relatie lijkt te bestaan tussen slaapapneu en niet-alcoholische leververvetting, maar de reden hiervoor is nog onbekend. Bij niet-alcoholische leververvetting hoopt vet zich op in de lever zonder dat iemand veel alcohol nuttigt en dit kan leiden tot ontsteking en verlittekening van de lever. Slaapapneu geeft een verergering en een versnelling van de vetophoping in de lever. In een aantal onderzoeken waren biopten van de lever genomen en daaruit werd geconcludeerd dat een verminderd zuurstof in het bloed door slaapapneu de leververvetting kan verergeren.

De behandeling van slaapapneu is Continuous Positive Airway Pressure (CPAP). Via een slaapmasker wordt dan lucht in de neus geblazen. Dit houdt de keel open en voorkomt daarmee de ademstops. Er wordt op het moment onderzoek gedaan naar de toepassing van CPAP bij niet-alcoholische leververvetting. Deze behandeling lijkt een positief effect te hebben als het voor langere duur wordt ingezet. Er is echter nog veel meer onderzoek nodig om de effectiviteit goed te kunnen beoordelen. In de tussentijd zou het wel verstandig kunnen zijn om mensen met niet-alcoholische leververvetting te screenen op slaapapneu.

Al met al is slaap dus een ingewikkeld proces waar de biologische klok een grote rol in speelt, maar waar ook veel andere factoren een invloed op hebben. Slaapproblemen komen regelmatig voor bij bepaalde spijsverteringsaandoeningen, zoals bij prikkelbare darmsyndroom, inflammatoire darmziekten, gastro-oesofageale reflux en niet-alcoholische leververvetting. Slaapproblemen kunnen een grote invloed hebben op de kwaliteit van leven. Het is dus belangrijk om voldoende aandacht te geven aan de slaapproblemen, mede omdat de oorzaak van de slaapproblemen niet altijd ontdekt worden. De behandeling van slaapproblemen zou wellicht een positief effect kunnen hebben op de klachten van bepaalde spijsverteringsaandoeningen en zou de kwaliteit van leven kunnen verbeteren.

Bron: Orr, W. C. et al. (2020). The effect of sleep on gastrointestinal functioning in common digestive diseases. The Lancet. Gastroenterology & Hepatology, 5(6), 616–624.

Lees ook: