De zwaartekracht-theorie: een mogelijke verklaring voor PDS
Het prikkelbare darm syndroom is een veel voorkomende darmaandoening en de oorzaak voor het ontstaan van deze aandoening is niet bekend. Meerdere theorieën zijn beschreven, maar geen van deze theorieën is daadwerkelijk bevestigd. Voorbeelden zijn een overgevoelige darm-hersen-as, een verstoring van het darmmicrobioom en hoge levels van serotonine in het lichaam (ook wel het gelukshormoon). Verschillende behandelingen kunnen ingezet worden om de klachten van het prikkelbare darm syndroom te verminderen, maar het effect verschilt per persoon. Zo worden de medicijnen amitriptyline en citalopram ingezet om de overgevoeligheid van de darm-hersen-as te dempen en worden dieetaanpassingen of probiotica geadviseerd om de samenstelling van het darmmicrobioom te herstellen. Een mogelijke verklaring die recent is geopperd en alle theorieën met elkaar zou kunnen verbinden is ‘de invloed van zwaartekracht’.
Normaal gesproken valt het niet op dat zwaartekracht continu aanwezig is. We vinden het heel normaal dat we op de grond kunnen blijven staan en dat voorwerpen naar beneden vallen als we die los laten. Op sommige momenten is de invloed van zwaartekracht wel te merken, zoals in een achtbaan of tijdens turbulentie in een vliegtuig. Zwaartekracht heeft invloed op ons lichaam en volgens Brennan Spiegel kan het mogelijk een rol spelen bij het ontstaan van het prikkelbare darm syndroom. Het lichaam is aangepast aan de zwaartekracht op aarde en het blijkt dat astronauten meer buikklachten en een veranderd darmmicrobioom hebben. De zwaartekracht-theorie bestaat uit drie verschillende factoren: weerstand, waarneming en alertheid.
Het menselijk lichaam moet in staat zijn om weerstand te bieden tegen de zwaartekracht en om hierin een balans te kunnen vinden. Het maagdarmstelsel is op een bepaalde manier georganiseerd en opgehangen in de buik zodat het niet ophoopt onderin de buik of verstrengeld raakt. Het mesenterium is een dubbele plooi van het buikvlies waaraan de darmen vastzitten en dat zorgt voor structuur van het maagdarmstelsel. Zodra dit bindweefsel zwakker wordt, zoals bij ouderdom, dan wordt het moeilijker om de darmen in een goede structuur vast te houden en kunnen klachten ontstaan zoals obstipatie, opgeblazen buik, aambeien en endeldarmverzakking. Ook bij het Ehlers-danlossyndroom, een aandoening waarbij het bindweefsel niet goed is aangelegd, kunnen buikklachten ontstaan doordat het ‘ophangsysteem’ niet sterk genoeg is. Niet alleen het mesenterium functioneert als ‘ophangsysteem’, maar ook het diafragma, de ribbenkast en spieren dragen hier aan bij. Een vertraagde darmpassage kan ontstaan zodra de structuur van het maagdarmstelsel niet meer intact is en dan hoopt ontlasting zich op in de darmen (stase). Bacteriën hebben dan de mogelijkheid om te overgroeien en kunnen daardoor klachten zoals een veranderde stoelgang en gasvorming veroorzaken.
De waarneming van prikkels uit het maagdarmkanaal is een tweede belangrijke factor in de zwaartekracht-theorie. Het lichaam verwacht een bepaalde sterkte van de zwaartekracht en dit kan verkeerd worden ingeschat. Bij een mismatch tussen het verwachte en werkelijke effect van zwaartekracht op het lichaam en als de zwaartekracht sterker is dan het lichaam verwacht en aankan, dan gaan er signalen van het maagdarmstelsel via de zenuwen naar de hersenen. Deze signalen nemen in hoeveelheid en sterkte toe zolang de zwaartekracht blijft overheersen en dit wordt ook wel perifere gevoeligheid genoemd. Op een gegeven moment zijn de zenuwen dermate gevoelig geworden dat ze de signalen ook afgeven als er geen prikkel is of bij zwakke prikkels (‘vals alarm’). De overgevoeligheid van de zenuwen kan chronische pijn veroorzaken. Een voorbeeld waarin is aangetoond dat zenuwen gevoeliger zijn bij mensen met het prikkelbare darm syndroom vergeleken met mensen zonder deze aandoening, is met de endeldarmballon. In een onderzoek werd een ballon in de endeldarm geplaatst bij mensen met en zonder prikkelbare darm syndroom en deze werd langzaam opgepompt. Mensen met het prikkelbare darm syndroom bleken meer en intensere pijn te ervaren bij een lagere druk van de ballon. Het gelukshormoon serotonine heeft wellicht ook invloed op de pijnbeleving en wordt voor het grootste deel in de darmen geproduceerd (90-95%) waarbij bacteriën een belangrijke rol spelen. Hogere levels van serotonine kunnen in het lichaam aanwezig zijn als er bacteriële overgroei ontstaat bij een verminderde weerstand tegen de zwaartekracht. Dit zou de pijnbeleving kunnen versterken. Een verkeerde inschatting van het effect van de zwaartekracht op het lichaam zou mogelijk de overgevoeligheid van de zenuwen kunnen veroorzaken, zowel direct door perifere gevoeligheid als indirect via serotonine.
De derde factor alertheid heeft te maken met het inschatten van het gevaar van de verandering in zwaartekracht en hierbij staat het buikgevoel centraal. Zoals eerder verteld zijn we meestal alleen bewust van zwaartekracht bij versnellingen die we niet verwachten in het dagelijks leven. Bij lopen en fietsen is de versnelling normaal gesproken te klein om iets van zwaartekracht te merken, maar in een achtbaan voelen we wel een gek gevoel in de buik. Deze buikgevoelens zijn een waarschuwend signaal voor eventueel gevaar, zoals het vallen van grote hoogte. Op welke manier de versnelling van zwaartekracht wordt ervaren verschilt per persoon. Sommigen beleven veel plezier aan een achtbaanrit en steken de handen in de lucht terwijl anderen juist bezorgd zijn en angst voelen. Ook het lopen langs een enorme afgrond met een VR-bril op kan voor de één gemakkelijk zijn en voor de ander een doodsangst. Het overschatten van het gevaar van de zwaartekracht gaat onbewust en zou een rol kunnen spelen in de buikklachten bij het prikkelbare darmsyndroom.
“De zwaartekracht-theorie bestaat dus uit weerstand, waarneming en alertheid en dit is geopperd als overkoepelende oorzaak van het ontstaan van het prikkelbare darm syndroom.”
De zwaartekracht-theorie bestaat dus uit weerstand, waarneming en alertheid en dit is geopperd als overkoepelende oorzaak van het ontstaan van het prikkelbare darm syndroom. Het is niet zo dat een verstoring in één van deze factoren meteen het prikkelbare darm syndroom veroorzaakt, maar het gaat om de combinatie van factoren die ervoor zorgt dat het lichaam kwetsbaarder is voor buikklachten. Bij een verstoring in alle drie de factoren is de kans bijvoorbeeld groter op het prikkelbare darm syndroom. Eventuele behandelopties zouden kunnen worden afgestemd op de drie factoren, zoals spieroefeningen en afvallen om het ‘ophangsysteem’ te versterken en daardoor meer weerstand te kunnen bieden tegen de zwaartekracht. Andere mogelijkheden zijn neuromodulatie om de overgevoeligheid te verminderen en cognitieve gedragstherapie en hypnotherapie om de alertheid te verbeteren. De zwaartekracht-theorie is niet bewezen, maar het is wel goed te onderzoeken en zal dan meer duidelijkheid geven over zowel de oorzaak als behandeling van het prikkelbare darm syndroom.
Bron: Spiegel B. Gravity and the Gut: A Hypothesis of Irritable Bowel Syndrome. Am J Gastroenterol. 2022 Dec 1;117(12):1933-1947. doi: 10.14309/ajg.0000000000002066. Epub 2022 Dec 1. PMID: 36455220; PMCID: PMC9722391.
Lees ook:
- Antidepressivum laat goede effecten zien bij PDS
- Parkinson uit zich vaak eerst met maagdarmklachten
- Anti-TNF medicatie of een operatie als eerste behandeling bij de ziekte van Crohn
- Hoger risico op lange termijn complicaties door persisterende vlokatrofie bij coeliakie
- Thalidomide effectief tegen terugkerend bloedverlies bij angiodysplasie